.png)
Systemy AAC (komunikacja alternatywna i wspomagająca) odgrywają kluczową rolę w życiu osób niemówiących oraz tych, które mają trudności w komunikowaniu się, umożliwiając im wyrażanie myśli, potrzeb i emocji. Skuteczność narzędzi zależy w dużej mierze od ich organizacji. W tym kontekście wyróżnia się dwa główne podejścia: układ tematyczny i układ gramatyczny. Oba mają swoje zalety, dlaczego więc należy dbać o spójność systemu?
Tematyczny układ folderów to sposób organizacji, który polega na grupowaniu słów według tematów lub sytuacji życiowych, takich jak np. jedzenie, wycieczka, czy konkretne zajęcia. Jest szczególnie przydatny w określonych, powtarzalnych kontekstach komunikacyjnych.
Układ tematyczny zapewnia przede wszystkim łatwy dostęp do słownictwa w określonych sytuacjach. Użytkownicy mogą szybko znaleźć potrzebne wyrażenia w kontekście codziennych aktywności, np. podczas posiłku. Układ ten jest też intuicyjny, bardziej przystępny, zwłaszcza dla dzieci lub osób, które dopiero zaczynają korzystać z AAC. Jest też łatwiejszy do opanowania dla osób z trudnościami poznawczymi, gdyż łatwiej zapamiętać kontekst.
Niestety układ ten ma też swoje ograniczenia. Nie zawsze wspiera elastyczne budowanie zdań, ponieważ często brak w nim uniwersalnych elementów, takich jak zaimki czy spójniki, które są niezbędne do budowania pełnych zdań. Może też nastąpić trudność w przenoszeniu słów między sytuacjami. Słownictwo może stać się przydatne jedynie w określonych kontekstach, co może utrudniać komunikację w mniej typowych kontekstach ze względu na trudność z generalizowaniem słownictwa.
Układ gramatyczny organizuje słownictwo zgodnie z funkcją językową, dzieląc je na części mowy (rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki itd.), co pozwala użytkownikowi budować zdania i wyrażać myśli w sposób bardziej złożony. Użytkownicy lepiej rozumieją strukturę języka, gdy słownictwo jest uporządkowane zgodnie z zasadami gramatyki. Dzięki temu mogą rozwijać swoje umiejętności budowania zdań. Układ ten umożliwia tworzenie bardziej złożonych wypowiedzi i ich dopasowanie do różnych sytuacji, niezależnie od tematu rozmowy i kontekstu.
Pamiętaj więc, by w narzędziu z układem gramatycznym:
Zachować jednolitość kategorii Unikaj mieszania różnych kategorii w jednym folderze. Każdy folder powinien zawierać słownictwo związane z jedną kategorią, co ułatwia użytkownikowi korzystanie z systemu. Podział na kategorie wspiera:
· spójność logiczną - grupy słów są zorganizowane w sposób intuicyjny
· rozwój językowy - użytkownik łatwiej uczy się funkcji językowych słów w kontekście ich gramatycznego zastosowania.
Unikać dublowania słownictwa Każde słowo powinno mieć swoje miejsce w systemie. Dublowanie słów w różnych folderach może prowadzić do zamieszania i utrudniać efektywne korzystanie z systemu. Kiedy każde słowo znajduje się w jednym, przewidywalnym miejscu, użytkownik szybciej odnajduje potrzebne wyrażenia. Eliminacja duplikatów zapobiega:
· błędom - użytkownik wie dokładnie, gdzie szukać konkretnego słowa
· oszczędza miejsce - systemy AAC mają na ogół ograniczoną przestrzeń, więc brak duplikatów pozwala dodać więcej nowych wyrażeń.
Zachować spójność w organizacji Niezależnie od wybranego podejścia (tematycznego czy gramatycznego) organizacja folderów powinna być spójna i logiczna, co wspiera intuicyjne korzystanie z systemu.
Elastyczność w gramatycznym układzie folderów
Chociaż układ gramatyczny opiera się na podziale słów według ich funkcji językowej, w praktyce zdarza się, że w ramach jednego folderu umieszcza się wyrazy o różnej funkcji językowej. Na przykład w folderze z przymiotnikami dotyczącymi kolorów („czerwony”, „niebieski”, „zielony”) może pojawić się pytanie „Jaki kolor?”. Takie rozwiązanie, choć na pierwszy rzut oka odbiega od czysto gramatycznej logiki, ma swoje uzasadnienie.
Dlaczego stosuje się takie rozwiązania?
1. Wsparcie w interakcji:
Dodanie pytania „Jaki kolor?” w folderze z przymiotnikami ułatwia interakcję użytkownika z rozmówcą. Użytkownik może nie tylko wskazywać kolory, ale też inicjować rozmowę, co wspiera rozwój kompetencji komunikacyjnych.
2. Kontekstowa funkcjonalność:
Umieszczenie pytania w folderze tematycznie powiązanym (np. kolorów) pozwala na łatwiejsze odnalezienie go w sytuacjach, gdy jest najbardziej potrzebne. Zwiększa to intuicyjność systemu i ułatwia jego obsługę, szczególnie u osób z trudnościami poznawczymi.
3. Minimalizacja kroków w nawigacji:
W systemach AAC kluczowe jest ograniczenie liczby kroków, które użytkownik musi wykonać, aby znaleźć odpowiednie wyrażenie. Umieszczenie pytania w folderze z kolorami eliminuje konieczność przechodzenia do osobnego folderu z pytaniami, co przyspiesza proces komunikacji.
Czy to narusza zasady organizacji gramatycznej?
Nie jest to naruszenie zasad, lecz ich praktyczne dostosowanie. Taka elastyczność jest często stosowana w systemach AAC, ponieważ celem nadrzędnym jest skuteczność komunikacji. Jak podkreślają Beukelman i Mirenda (2013), dostosowanie układu do potrzeb użytkownika i sytuacyjnego kontekstu jest kluczowe dla efektywności systemu AAC. Wprowadzenie wyrazów o innej funkcji językowej w ramach folderów gramatycznych jest praktycznym kompromisem, który zwiększa intuicyjność i funkcjonalność systemu AAC. Umieszczenie pytania „Jaki kolor?” w folderze z przymiotnikami kolorów to przykład, jak można ułatwić użytkownikowi korzystanie z systemu, nie tracąc przy tym spójności organizacyjnej.
Dlaczego spójny układ folderów jest kluczowy?
Spójna organizacja folderów w systemach AAC jest niezbędna do efektywnej komunikacji. Mieszanie kategorii czy dublowanie słownictwa może prowadzić do dezorientacji użytkownika i utrudniać szybkie odnalezienie potrzebnych wyrazów. Konsekwentny układ folderów pozwala na intuicyjne poruszanie się po systemie, co jest szczególnie ważne w sytuacjach wymagających szybkiej reakcji.
Co więcej, dla użytkowników kluczowe jest nie tylko uporządkowanie folderów, ale także zapewnienie spójności w symbolach i kategoriach. Użytkownicy AAC uczą się budować zdania i często, dzięki dużej motywacji, zaczynają tworzyć bardziej złożone struktury. Jednak, jeśli wprowadzimy zmiany w narzędziu niepodporządkowane regułom, np. nowe tablice w nieodpowiedniej kategorii, znane symbole zastąpimy innymi, może to wprowadzić chaos i zaburzyć proces nauki. Tego typu zmiany w organizacji tablic mogą nie tylko wprowadzić zamieszanie, ale także demotywować użytkownika i wprowadzać niepotrzebne trudności.
Kto jest odpowiedzialny za rozwój systemu?
Ważnym elementem organizacji systemów AAC jest wyznaczenie osoby odpowiedzialnej za rozwój systemu komunikacyjnego. Może to być opiekun, terapeuta lub inny partner komunikacyjny użytkownika, który będzie dodawał nowe słowa i tablice do systemu. Współpraca z terapeutą prowadzącym jest kluczowa, aby zmiany były w pełni dostosowane do potrzeb użytkownika. Wszelkie modyfikacje powinny być starannie przemyślane i wprowadzane w sposób, który nie zakłóci dotychczasowej struktury systemu. Zmiany wprowadzane przez różne osoby, bez zachowania spójności, mogą prowadzić do zamieszania i utrudniać użytkownikowi sprawne korzystanie z systemu. Dlatego tak istotne jest, aby odpowiedzialność za rozwój systemu spoczywała na jednej osobie lub zespole, co pozwoli na właściwe wplecenie nowych elementów w istniejący układ folderów, zapewniając jego spójność i intuicyjność.
Jak wybrać odpowiedni układ?
Wybór odpowiedniego układu systemu AAC zależy od indywidualnych potrzeb i możliwości użytkownika – to stwierdzenie, które często podkreślają specjaliści w tej dziedzinie. Chociaż każda sytuacja wymaga dostosowania do konkretnych wymagań, twórcy systemów komunikacyjnych powinni znać zasady jego budowy. Dzięki temu opracowany system będzie spójny i uporządkowany, co zapewni łatwość użytkowania oraz efektywność komunikacyjną. Należy pamiętać, że odpowiednia organizacja systemu może znacząco wpłynąć na poprawę zdolności komunikacyjnych użytkownika.
Przypisy:
1. Beukelman, D. R., & Mirenda, P. (2013). Augmentative and Alternative Communication: Supporting Children and Adults with Complex Communication Needs.
2. Thistle, J. J., & Wilkinson, K. M. (2015). "Building Evidence-Based Practice in AAC Display Design for Young Children." Augmentative and Alternative Communication.
3. Wilkinson, K. M., & McIlvane, W. J. (2002). "Considerations in the Design of Visual Communication Displays for Young Children with Autism Spectrum Disorder." Journal of Autism and Developmental Disorders.
4. Light, J. C., & McNaughton, D. (2014). "Communicative Competence for Individuals Who Require Augmentative and Alternative Communication: A New Definition for a New Era of Communication?" Augmentative and Alternative Communication.
Comments