.png)
Terapia behawioralna - na czym polega?
Zaktualizowano: 26 sie 2018
Dzieci ze spektrum autyzmu mają zdolność uczenia się, o ile środowisko, w jakim przebywają jest dostosowane do ich potrzeb. Dostosowane środowisko to przede wszystkim przyjazna przestrzeń, ludzie rozumiejący sposób myślenia dziecka z autyzmem, poziom wymagań dostosowany do jego możliwości oraz odpowiednie dla niego metody i formy pracy. Dzieci z autyzmem potrzebują też oddziaływań terapeutycznych, aby rozwinąć niezależność i efektywne
funkcjonowanie społeczne.
Specyfika zaburzeń funkcjonowania dzieci ze spektrum autyzmu, zwłaszcza w sferze kontaktów społecznych i komunikacji, stanowi ogromne wyzwanie dla rodziców i specjalistów. Wiele metod okazuje się nieskutecznych w zetknięciu z tak szerokim zakresem deficytów rozwojowych. Najlepsze rezultaty, o czym świadczą przeprowadzone badania naukowe, przynosi wcześnie podjęta, intensywna terapia behawioralna. Jest ona oparta o założenia współczesnej teorii
uczenia się.
Celem terapii behawioralnej jest rozwijanie zachowań deficytowych, czyli zachowań, które uważa się za normalne i pożądane u dziecka w pewnym wieku, a które u danego dziecka występują zbyt rzadko lub nie występują wcale. Wygasza się też zachowania niepożądane (np. agresywne lub autoagresywne), które zakłócają proces nauki. Równie ważnym celem terapii behawioralnej jest generalizowanie i utrzymywanie efektów terapii w czasie. Oznacza to, że nowo nabyte umiejętności dziecko potrafi wykorzystać w środowisku naturalnym i w obecności różnych osób,
umiejętności są trwałe oraz rozszerzają się na zachowania pokrewne.
Terapia behawioralna opiera się na systematycznym wzmacnianiu (nagradzaniu) coraz bardziej zbliżonych do docelowych form zachowania. Jest to możliwe dzięki zastosowaniu ważnych dla dziecka wzmocnień. W pierwszym etapie terapii wzmocnienia oparte są na nagrodach rzeczowych w postaci smakołyków lub preferowanych przez dziecko zabawek i aktywności. Początkowo może to być także przyzwolenie na zachowania autostymulacyjne (zasada Premacka). Później, dzięki uczeniu się, coraz większego znaczenia nabierają wzmocnienia społeczne, czyli pochwały, przybicie "piątki". Często wprowadza się też system żetonowy, w którym dziecko za poprawne wykonanie zadania otrzymuje punkt – dopiero po uzbieraniu określonej ilości punktów, dziecko
może wybrać nagrodę.
Terapię behawioralną rozpoczyna się od nauki podstawowych umiejętności, czyli prawidłowej komunikacji (kontakt wzrokowy), czynności samoobsługowych (np. prawidłowe jedzenie, toaleta), wykonywania prostych poleceń słownych. W początkowym etapie nauki terapeuta jest osobą, która inicjuje kontakt i proponuje dziecku określone aktywności. Jeżeli dziecko opanuje już kilka umiejętności, można rozpocząć pracę pozwalającą dziecku na stopniowe przejmowanie inicjatywy
i naukę samodzielności. Samodzielność dzieci z autyzmem, to z pewnością jedna z najtrudniejszych rzeczy, której chcemy ich nauczyć. Dzieci z autyzmem mogą wykonywać złożone czynności, dokonywać wyborów, decydować o sposobach spędzania czasu wolnego, ale muszą się tego nauczyć. Umiejętność dokonywania wyborów, decydowania o sobie, o tym co mogę i chcę teraz robić, z pewnością
ułatwia życie zarówno dzieciom ze spektrum autyzmu, jak i ich rodzinom.
Taką szansę daje "Plan aktywności". Jest to metoda odkryta, zbadana i zastosowana w Princeton Child Development Institute w USA. Plany aktywności to obrazkowa, bądź pisemna lista czynności, które musimy lub chcemy wykonać. Każda czynność jest początkowo rozłożona na pojedyncze kroki, a w miarę opanowywania czynności redukowana do niezbędnego minimum.
Prowadząc terapię z dziećmi ze spektrum autyzmu konieczne jest rozbijanie umiejętności złożonych na bardzo drobne elementy składowe (kroki), z których każdy musi być uczony oddzielnie. Natomiast nowe umiejętności są dokładane do już istniejących (opanowanych).
Należy pamiętać, iż badania wykazały, że najlepsze efekty przynosi terapia rozpoczęta przed ukończeniem przez dziecko trzeciego roku życia. Terapia osób z autyzmem powinna trwać tak długo jak jest to konieczne. Decyzje o jej zakończeniu powinny być podejmowane indywidualnie na podstawie analizy poziomu funkcjonowania. Osoby, którym mimo prowadzonej interwencji nie uda się osiągnąć normy intelektualnej i być zintegrowanym z rówieśnikami, muszą przebywać w środowisku (domu rodzinnym lub grupowym oraz pracy), w którym założenia terapii
behawioralnej są realizowane przez całe ich życie.
W badaniach tych przy użyciu wystandaryzowanych testów udowodniono, że u dzieci, które przez co najmniej dwa lata uczestniczyły w intensywnym behawioralnym programie wczesnej interwencji, nastąpiła znaczna poprawa w zakresie funkcjonowania poznawczego, zachowań werbalnych, społecznych. Niektóre dzieci dzięki terapii funkcjonowały na poziomie normy intelektualnej (Sigman i in., 1999; Eikeseth i in., 2002; Howard i in., 2004).
Terapia behawioralna jest terapią kompleksową i dotyczy wszystkich sfer rozwoju dziecka.
Obejmuje swoim zasięgiem następujące obszary:
Wczesne rozumienie mowy
Naśladowanie ruchu i czynności
Dopasowywanie i sortowanie
Imitacja werbalna
Rozwój rozumienia mowy i mowy czynnej
Rozwój społeczny. Nauka wspólnej zabawy
Czynności samoobsługowe
Umiejętności szkolne
Pojęcia abstrakcyjne
Budowanie zdań
Nauka odpowiadania na pytania
Ostatecznym celem terapii jest nauczenie dziecka jak uczyć się w warunkach środowiska naturalnego, jak radzić sobie z trudnościami i jak oddziaływać środowisko, aby przynosiło
pozytywne rezultaty dziecku, jego rodzinie i innym ludziom.