Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne

Nie zawsze zdajemy sobie sprawę z tego, jak ważny jest ruch i jego rola w przyrodzie. Bez niego nie byłoby istnienia. Ruch towarzyszy życiu człowieka od narodzin do śmierci, ujawniając się w różnych formach jego aktywności. Jest to na przykład ruch „użytkowy" związany z życiem codziennym i zaspokajaniem różnych potrzeb człowieka, ruch „profesjonalny" wykonywany w uprawianym zawodzie, ruch „ekspresyjny", za pomocą którego człowiek wyraża swe emocje, jak też ruch, który służy nawiązywaniu kontaktów i komunikowaniu się z otoczeniem. Jest on niezbędny nie tylko w życiu osób głuchych czy w pracy aktorów, ale także w porozumiewaniu się nas wszystkich z otoczeniem.

Studia nad ruchem ludzkim zawdzięczamy przede wszystkim Rudolfowi Labanowi. W swej pracy z 1948 r. „Modern Educational Hance” dowodzi on tezy o fundamentalnym znaczeniu ruchu dla rozwoju jednostki, gdyż wszyscy ludzie mają zdolność porozumiewania się za pomocą ciała, a ruch jest naturalnym środkiem komunikacji.

Pozycja wyjściowa do ćwiczeń tzw. "Fotelik"

W rozwoju ruchowym warto uświadomić sobie rolę motoryki, która jest ściśle powiązana z psychiką. Spełnia bowiem podobne zadanie - uczestniczy w regulacji stosunków człowieka z otoczeniem, stanowi element systemu organizującego ludzką działalność. Poziom rozwoju ruchowego zależy od rozwoju układu kostnego, mięśniowego, układów związanych z przemianą materii i wydzielaniem wewnętrznym, a szczególnie od układu nerwowego, który koordynuje działalność wszystkich układów i steruje funkcjami organizmu (M. Bogdanowicz 1991). Już od 1913 roku dzięki E.Dupre funkcjonuje pojęcie psychomotoryki, które mówi, że rozwój psychiczny i motoryczny są ze sobą ściśle powiązane. Teza ta stała się podstawą rehabilitacji psychomotorycznej ze względu na założenie, że oddziaływanie aktywizujące rozwój jednej z tych sfer może dodatnio wpłynąć na rozwój drugiej. Rehabilitacja psychomotoryczna ma zatem na celu usprawnianie i harmonizowanie współdziałania motoryki i psychiki przez korekcję zaburzonych funkcji.

Weronika Sherborne nauczycielka i fizjoterapeutka „Developmental Movement for Children” (Ruch Rozwijający dla Dzieci) stworzyła na podstawie swoich wieloletnich zawodowych doświadczeń w pracy z dziećmi. Ideą metody jest wykorzystanie ruchu jako narzędzia wspomagającego rozwój psychoruchowy dziecka i narzędzia terapii zaburzeń tego rozwoju. Nawiązuje ona do wczesnodziecięcych doświadczeń kontaktu z osobą dorosłą, tzw. „baraszkowania”. Nazwa metody – Ruch Rozwijający – odzwierciedla jej główne założenia, a mianowicie rozwijanie za pomocą ruchu świadomości własnego ciała i otaczającej nas przestrzeni, usprawnianie ruchowe, dzielenie przestrzeni z innymi osobami oraz nawiązywanie z nimi bliskiego kontaktu za pomocą ruchu i dotyku. Metoda ta daje też możliwość zaspokojenia potrzeby bezpieczeństwa i samorealizacji. Podczas ćwiczeń ruchowych dziecko może poznać przestrzeń, w której się znajduje, przestaje ona być dla niego groźna. Czuje się ono w niej bezpiecznie, staje się aktywne, przejawia większą inicjatywę, może być twórcze, a dzielenie przestrzeni z drugą osobą nie musi być zagrażające i może stać się źródłem współprzeżywania. Nawiązanie bliskiego kontaktu, opartego na zaufaniu i współpracy, daje możliwość poczucia wspólnoty i przeżycia szczęścia.

Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne jest metodą niewerbalną. Poprawia komunikację dziecka z otoczeniem, uaktywniając ,,język ciała i ruchu”. Ruch jest podstawowym i naturalnym środkiem porozumiewania się, wychodzącym z centrum naszego ciała, do którego w pierwszym rzędzie sięgają małe dzieci i osoby z utrudnioną komunikacją słowną. Podstawą porozumiewania się za pomocą ,,języka ruchów” jest świadomość swojego ciała.

Założenia metody W. Sherborne ukazują szerokie możliwości stosowania metody w pracy z dziećmi z różnego rodzaju odchyleniami w rozwoju. Jest ona przydatna do pracy z dziećmi z zaburzeniami intelektualnymi, motorycznymi, emocjonalnymi i trudnościami w nawiązywaniu kontaktów społecznych, a jej skuteczność została dowiedziona wieloma badaniami naukowymi, m.in. na Uniwersytecie Gdańskim.

Metoda ta jest również skutecznym narzędziem wspierającym rozwój dzieci prawidłowo rozwijających się oraz służy wstępnej diagnozie zaburzeń rozwoju.

U dzieci niepełnosprawnych intelektualnie spostrzeganie świata jest tym gorsze, im głębsza jest niepełnosprawność. Rozwój procesów poznawczych jest u nich zatem znacznie niższy niż u dzieci rozwijających się prawidłowo. Przebiega on tym samym torem, jednak różnica polega na tym, że dziecko niepełnosprawne wolniej opanowuje kolejne etapy, a niektórych, późniejszych, może w ogóle nie osiągnąć. Zaburzenia rozwoju dotyczą również rozwoju fizycznego. Dzieci te często są „niezdarne” ruchowo, występują u nich trudności z różnicowaniem i kontrolą tempa ruchu, jego siły, kierunku oraz przepływu (tj. z ustaleniem, czy jest on swobodny, czy też przebiega pod pełną kontrolą). Brak dostatecznej świadomości własnego ciała, jego odczuwania, znajomości jego części powoduje, że doznania kinestetyczne i dotykowe nie są prawidłowo odbierane. Zaburzenia ruchu przekładają się często na zaburzenia mowy (trudności artykulacyjne) oraz trudności komunikacji niewerbalnej (mimika, gestykulacja).

Dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu wykazują ograniczone, powtarzane wzorce zachowania, zainteresowań lub aktywności, wykazują deficyty w zakresie odwzajemniania społeczno-emocjonalnego, w niewerbalnych zachowaniach komunikacyjnych podczas interakcji społecznych oraz w budowaniu i podtrzymywaniu relacji społecznych. Trudności z w komunikowaniu swoich potrzeb w sposób zrozumiały dla odbiorcy często prowadzi do frustracji, wzmagania się zachowań trudnych, często agresywnych i autoagresywnych.

Ważne jest więc podjęcie działań sprzyjających rozwojowi komunikacji, zarówno werbalnej jak i niewerbalnej, świadomości własnych emocji i umiejętnym panowaniu nad nimi oraz kształtowaniu pozytywnego obrazu samego siebie i samoakceptacji jako pozytywnej postawy wobec siebie i przyjmowania siebie takim, jakim się jest. Samoakceptacja wiąże się z zadowoleniem, z zaufaniem do samego siebie, wiarą we własne możliwości przy jednoczesnej świadomości swoich mocnych i słabych stron. Takie pozytywne doświadczenia z własnej aktywności i realizacji zadań dające szansę na rozwój wszystkich deficytowych sfer daje właśnie Metoda Ruchu Rozwijającego.

Metoda Ruchu Rozwijającego (MRR) urzeka prostotą, naturalnością i uniwersalnością. Swoją popularność zawdzięcza przede wszystkim temu, że w gruncie rzeczy jest to system ćwiczeń-zabaw-relacji. Podstawowym celem MRR jest stymulacja rozwoju emocjonalnego, społecznego i poznawczego dziecka (skuteczność potwierdzona badaniami prowadzonymi na Uniwersytecie Gdańskim). Metoda ta wykorzystuje język ciała, a więc ruch, który pozwala na porozumienie się pomimo różnicy języka mówionego, czy poziomu intelektualnego rozmówców. Ćwiczenia, zwane przez W.Sherborne „relacjami”, wpływają na rozwój pozytywnego stosunku do siebie i otaczającej rzeczywistości.

Ćwiczenie "Tunel"

Metoda Ruchu Rozwijającego jest metodą koncentrującą się na rozwijaniu sfery emocjonalno-społecznej oraz świadomości samego siebie i innych osób za pomocą ruchu. Wbrew nazwie nie jest metodą, której głównym zadaniem jest rozwój motoryki uczestników zajęć. Autorka metody rozumie metodę, jako podejście pedagogiczne, które ma na celu umożliwienie doświadczenia ruchu, kontaktu fizycznego, emocjonalnego oraz społecznego.

Sam ruch natomiast pojmuje w kategoriach psychologiczno-filozoficznych, czyli znacznie szerzej

niż tylko, jako aktywność fizyczną.

W metodzie Sherborne można wyróżnić kilka kategorii ćwiczeń:

• Ćwiczenia prowadzące do poznania siebie i własnego ciała (świadomość własnej osoby)

• Ćwiczenia pomagające zdobyć pewność siebie i budować poczucie bezpieczeństwa w swoim otoczeniu (świadomość przestrzeni)

• Ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu oraz współpracę z partnerem i grupą (świadomość innych osób)

Rodzaje ćwiczeń-relacji:

• relacja „z” – opiekuńcza – daje poczucie bezpieczeństwa, pozwala nabrać zaufania do partnera i do grupy

• relacja „przeciwko” – mocy i energii – pozwala uświadomić sobie, że siły można użyć bez agresji, buduje poczucie własnej wartości

• relacja „razem” – partnerska – harmonijne współdziałanie

Celem nadrzędnym zajęć jest wyzwolenie twórczej aktywności dziecka. Zaangażowanie w twórczą aktywność możliwe jest tylko po osiągnięciu pełnego zaufania do siebie, partnera i grupy.

Zajęcia prowadzone są w stałej strukturze, choć poszczególne zajęcia mogą się różnić pod względem przedstawianej treści, która zależy od możliwości i potrzeb uczestników. Zajęcia prowadzone Metodą Ruchu Rozwijającego odbywają się grupowo i mają formę pracy w parach. Z reguły dzieci pracują tu z osobami dorosłymi (rodzicami, nauczycielami bądź terapeutami), ale możliwe jest też prowadzenie zajęć dla grupy, w której dzieci dla siebie nawzajem są partnerami (młodsze dziecko ze starszym lub dwoje dzieci różniących się między sobą poziomem rozwoju lub stopniem zaburzenia funkcjonowania psychomotorycznego). Ważne jest by zajęcia odbywały się systematycznie, przynajmniej raz w tygodniu.

Program zajęć obejmuje:

• wspomaganie prawidłowego tempa rozwoju dzieci (sfery poznawczej, emocjonalnej, społecznej, ruchowej), a w przypadku zaburzeń - przyspieszanie go

• budowanie lepszego kontaktu i pogłębienie więzi z dzieckiem

• poznanie siebie i własnego ciała (świadomość własnej osoby)

• budowanie pewności siebie i poczucia bezpieczeństwa w swoim otoczeniu (świadomość przestrzeni)

• metody ułatwiające wyrażanie pozytywnych uczuć wobec siebie

• naukę nawiązania kontaktu oraz współpracy z partnerem i grupą (świadomość innych osób i relacji z nimi)

• naukę współpracy i współdziałania, uświadamianie sobie własnej sprawczości i mocy

Ćwiczenie "Wycieczka" z kocem

Podczas organizowania zajęć prowadzący powinien kierować się następującymi zasadami:

- pamiętaj, że uczestnictwo w zajęciach jest dobrowolne (można dziecko zachęcać, dodawać mu odwagi, ale nie zmuszać)

- nawiąż kontakt z każdym dzieckiem, pamiętaj o utrzymaniu kontaktu wzrokowego podczas zajęć, gdy dziecko już zaadaptuje się do udziału w ćwiczeniach (w początkowym okresie kontakt wzrokowy może być zbyt trudny dla dziecka)

- zajęcia powinny być dla dziecka przyjemne i dawać możliwość przeżywania radości z aktywności ruchowej, kontaktu z innymi ludźmi, satysfakcji z pokonywania własnych trudności i lęków, z poczucia większej sprawności fizycznej

- bierz udział we wszystkich ćwiczeniach

- w czasie zajęć przestrzegaj prawa dziecka do podejmowania swobodnych decyzji, aby miało poczucie kontroli nad sytuacją

- zauważaj i stymuluj aktywność dziecka, daj mu szansę na twórcze działanie

- miej poczucie humoru

- nie krytykuj dziecka

- często chwal dziecko nie tyle za efekt, co za jego starania i wysiłek, a także za każde nowe osiągnięcie (pokonanie lęku, wykonanie nowego ćwiczenia)

- unikaj stwarzania sytuacji rywalizacyjnych

- rozszerzaj stopniowo krąg doświadczeń społecznych dziecka (najpierw ćwiczenia w parach, później w trójkach aż do ćwiczeń z większą liczbą osób)

- większość ćwiczeń, szczególnie początkowych, prowadź na poziomie podłogi

- zaczynaj od ćwiczeń prostych, stopniowo je utrudniając

- zmniejszaj udział swojej inicjatywy na rzecz coraz aktywniejszego udziału dziecka w kształtowaniu programu zajęć

- proponuj naprzemiennie ćwiczenia dynamiczne i relaksacyjne

- miej zawsze na uwadze samopoczucie dziecka, pytaj je o przyzwolenie na intensyfikowanie jego doznań

- ucz dzieci zarówno używania siły, jak i zachowania delikatności i opiekuńczości w stosunku do drugiej osoby

- we wszystkich ćwiczeniach, w których jest to możliwe, zadbaj o to, aby dziecko znalazło się także w pozycji dominującej (poprzez zamianę ról)

- zaplanuj początek zajęć tak, aby zawierał propozycje ćwiczeń- spotkań dających poczucie bezpieczeństwa, oparcia i bliskiego kontaktu

- na zakończenie zajęć zaproponuj ćwiczenia wyciszające, uspokajające;

Bibliografia:

M.Bogdanowicz, B.Kisiel, M.Przasnyka ,,Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka” Warszawa 1992

M.Bogdanowicz, D.Okrzesik ,,Opis i planowanie zajęć według Metody Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne” Gdańsk 2005

W.Sherborne ,, Ruch rozwijający dla dzieci” Warszawa 2006

Obuchowska I., (red.): Dziecko niepełnosprawne w rodzinie. WSiP, Warszawa 1995